Hasta / Olay Yerinin Değerlendirilmesi

İlk yardımcının bilmesi gerekenler ve vücudu oluşturan sistemler nelerdir?

İlk yardımcının insan vücudu, yapısı ve işleyişi konusunda bazı temel kavramları bilmesi ilk yardımcı olarak yapacağı müdahalelerde bilinçli olmasını kolaylaştırır.

Hareket sistemi: Vücudun hareket etmesini, desteklenmesini sağlar ve koruyucu görev yapar. Hareket sistemi şu yapılardan oluşur:

• Kemikler
• Eklemler
• Kaslar

Dolaşım sistemi: Vücut dokularına oksijen, besin, hormon, bağışıklık elemanı ve benzeri elemanları ve benzeri maddeleri taşır ve geri toplar. Dolaşım sistemi şu yapılardan oluşur:

• Kalp
• Kan damarları
• Kan

Sinir sistemi: Bilinç, anlama, düşünme, algılama, hareketlerin uyumu, dengesi solunum ve dolaşımı sağlar. Sinir sistemi şu yapılardan oluşur:

• Beyin
• Beyincik
• Omurilik
• Omurilik soğanı

Solunum sistemi: Vücuda gerekli olan gaz alışverişi görevini yaparak hücre ve dokuların oksijenlenmesini sağlar. Solunum sistemi şu organlardan oluşur:

• Solunum yolları
• Akciğerler

Boşaltım sistemi: Kanı süzerek gerekli maddelerin vücutta tutulması, zararlı olanların atılması görevlerini yaparak vücutta iç dengeyi korur. Boşaltım sistemi şu organlardan oluşur:

• İdrar borusu
• İdrar kesesi
• İdrar kanalları
• Böbrekler

 Sindirim sistemi: Ağızdan alınan besinlerin öğütülerek sindirilmesi ve kan dolaşımı vasıtasıyla vücuda dağıtılmasını sağlar. Sindirim sistemi şu organlardan oluşur:

• Dil ve dişler
• Yemek borusu
• Mide
• Safra kesesi
• Pankreas
• Bağırsaklar

Yaşam bulguları ile ilgili önemli göstergeler nelerdir?

Hasta / yaralıyı değerlendirmeden önce yaşam bulgularının anlamlarının bilinmesi gerekmektedir. Çünkü bu bulguların var veya yok olması yapılacak müdahaleler için önem taşımaktadır. Yaşam bulguları dediğimizde hasta/yaralının;

• Bilinci,
• Solunumu,
• Dolaşımı (Nabzı),
• Vücut ısısı,
• Kan basıncından söz edilmektedir.

Bilinç durumunun değerlendirilmesi:

Öncelikle hasta / yaralının bilinç durumu değerlendirilir.
Normal bir kişi kendine yöneltilen tüm uyarılara cevap verir. Bilinç düzeyi, yaralanmanın ağırlığını gösterir. 

Bilinç düzeyleri:

• Kişinin bilinci yerinde ise tüm uyarılara cevap verir.
• 1. Derece Bilinç Kaybı: Sözlü ve gürültülü uyaranlara cevap verir.
• 2. Derece Bilinç Kaybı: Ağrılı uyaranlara cevap verir.
• 3. Derece Bilinç Kaybı: Tüm uyaranlara karşı tepkisizdir, cevap vermez.

Solunumun değerlendirilmesi:

Hasta / yaralının solunumu değerlendirilirken;

• Solunum sıklığına,
• Solunum aralıklarının eşitliğine,
• Solunum derinliğine bakılır.

Kişinin 1 dakika içinde nefes alma ve verme sayısı solunum sıklığıdır.

• Sağlıklı yetişkin bir kişide dakikada solunum sayısı 12-20,
• Çocuklarda 16-22,
• Bebeklerde 18-24’tür.

Dolaşımın (Nabız) değerlendirilmesi:

Kalp atımlarının atardamar duvarına yaptığı basıncın damar duvarında parmak uçlarıyla hissedilerek değerlendirilmesidir.

• Yetişkin bir kişide normal nabız sayısı dakikada 60-100,
• Çocuklarda 100-120,
• Bebeklerde 100-140’tır.

Vücutta nabız alınabilen bölgeler nelerdir?

• Şah damarı (âdemelmasının her iki yanında),
• Ön-kol damarı (bileğin iç yüzü, başparmağın üst hizası),
• Ayak sırtı damarı (ayak sırtının merkezinde),
• Kol damarı (kolun iç yüzü, dirseğin üstü). 

Hasta / yaralıların dolaşımını değerlendirirken, çocuk ve yetişkinlerde şah damarından, bebeklerde kol atardamarından nabız alınır.

Vücut ısısının değerlendirilmesi:

İlk yardımda vücut ısısı koltuk altından ölçülmelidir. Normal vücut ısısı 36,5 C’dir. Normal değerin üstünde olması yüksek ateş, altında olması düşük ateş olarak belirtilir. 41–42 C'nin üstü ve 34,5 C'nin altı tehlike olduğunu ifade eder. 31.0 C ve altı ölümcüldür.

Kan basıncının değerlendirilmesi:

Hasta / yaralı değerlendirilirken kan basıncı kontrol edilmez. Ancak kan basıncının anlamının bilinmesi önemlidir.

Kan basıncı, kalbin kasılma ve gevşeme anında damar duvarına yaptığı basınçtır. Kalbin kanı pompalama gücünü gösterir. Normal değeri 50/100 - 100/140 mm Hg’dir.

Hasta  / yaralının değerlendirilmesinin amacı nedir?

• Hastalık ya da yaralanmanın ciddiyetinin değerlendirilmesi,
• İlk yardım önceliklerinin belirlenmesi,
• Yapılacak ilk yardım yönteminin belirlenmesi,
• Güvenli bir müdahale sağlanması.

Hasta  / yaralının ilk değerlendirilme aşamaları nelerdir?

Hasta / yaralının bilinç durumu, sözlü uyaranla veya hafifçe omzuna dokunarak “İyi misiniz?” diye sorularak değerlendirilir. Bilinç durumunun değerlendirilmesi sonraki aşamalar için önemlidir. Buna göre hasta / yaralının ilk değerlendirme aşamaları şunlardır:

A. Hava yolu açıklığının değerlendirilmesi:

• Özellikle bilinç kaybı olanlarda dil geri kaçarak solunum yolunu tıkayabilir ya da kusmuk, yabancı cisimlerle solunum yolu tıkanabilir. Havanın akciğerlere ulaşabilmesi için hava yolunun açık olması gerekir.
• Hava yolu açıklığı sağlanırken hasta / yaralı baş, boyun, gövde ekseni düz olacak şekilde yatırılmalıdır.
• Bilinç kaybı belirlenmiş kişide; ağız içine önce göz ile bakılmalı, eğer yabancı cisim var ise baş ve işaret parmağı ile cisim ağız içinden çıkartılmalıdır.
• Daha sonra bir el hasta / yaralının alnına, diğer elin 2 parmağı çene kemiğinin üzerine koyulur, alından bastırılıp çeneden kaldırılarak baş geriye doğru itilip "Baş Geri-Çene Yukarı" pozisyonu verilir. Bu işlemler sırasında sert hareketlerden kaçınılmalıdır.

B. Solunumun değerlendirilmesi:

İlk yardımcı, başını hasta / yaralının göğsüne bakacak şekilde yan çevirerek yüzünü hasta / yaralının ağzına yaklaştırır, "Bak-Dinle-Hisset" yöntemi ile solunum yapıp yapmadığını 10 saniye süre ile değerlendirir.

• Göğüs kafesinin solunum hareketine bakılır.
• Eğilerek kulak hastanın ağzına yaklaştırılır, solunum dinlenir ve hastanın soluğu yanakta hissedilmeye çalışılır.

 C. Dolaşımın değerlendirilmesi:

Dolaşımın değerlendirilmesi için ilk yardımcı, çocuk ve yetişkinlerde şah damarından, bebeklerde ise kol atardamarından 3 parmakla 5 saniye süre ile nabız almaya çalışır.

İlk değerlendirme sonucu hasta / yaralının bilinci kapalı fakat solunum ve nabzı varsa derhal
kurtarma pozisyonuna getirilerek diğer yaralılar değerlendirilir.

Hasta / yaralının ikinci değerlendirmesi nasıl olmalıdır?

İlk muayene ile hasta / yaralının yaşam belirtilerinin varlığı güvence altına alındıktan sonra ilk yardımcı, ikinci muayene aşamasına geçerek baştan aşağı muayene yapar.

İkinci değerlendirme aşamaları şunlardır:

Görüşerek bilgi edinme:

• İlk yardımcı kendini tanıtır.
• Hasta / yaralının ismini öğrenir ve adıyla hitap eder.
• Hoşgörülü ve nazik davranarak güven sağlar.
• Hasta / yaralının endişelerini gidererek rahatlatır.
• Olayın mahiyeti, koşulları, kişisel özgeçmişleri,
  ne yedikleri, kullanılan ilaçlar ve alerjinin varlığı
  sorularak öğrenilir.

Bilinç düzeyi, anlama, algılama,

Solunum sayısı, ritmi, derinliği,

Nabız sayısı, ritmi, şiddeti,

 Baştan aşağı kontrol yapılır:

Baş: Saç, saçlı deri, baş ve yüzde yaralanma, morluk olup olmadığı, kulak ya da burundan sıvı veya kan gelip gelmediği değerlendirilir, ağız içi kontrol edilir.

Boyun: Ağrı, hassasiyet, şişlik, şekil bozukluğu araştırılır. Aksi ispat edilinceye kadar boyun zedelenmesi ihtimali göz ardı edilmemelidir.

Göğüs kafesi: Saplanmış cisim, açık yara, şekil bozukluğu ya da morarma olup olmadığı, hafif baskı ile ağrı oluşup oluşmadığı, kanama olup olmadığı değerlendirilmelidir. Göğüs kafesi genişlemesinin normal olup olmadığı araştırılmalıdır. Göğüs muayenesinde eller arkaya kaydırılarak hasta / yaralının sırtı da kontrol edilmelidir.

Karın boşluğu ve kalça kemikleri: Saplanmış cisim, açık yara, şekil bozukluğu, şişlik, morarma, ağrı ya da duyarlılık olup olmadığı ve karnın yumuşaklığı değerlendirilmelidir. Eller bel tarafına kaydırılarak muayene edilmeli, ardından kalça kemiklerinde de aynı araştırma yapılarak kırık veya yara olup olmadığı araştırılmalıdır.

 

Kol ve bacaklar: Kuvvet, his kaybı varlığı, ağrı, şişlik, şekil bozukluğu, işlev kaybı ve kırık olup olmadığı, nabız noktalarından nabız alınıp alınmadığı değerlendirilmelidir.

İkinci değerlendirmeden sonra mevcut duruma göre yapılacak müdahale yöntemi seçilir.

Olay yerinin değerlendirilmenin amacı nedir?

• Olay yerinde tekrar kaza olma riskinin ortadan kaldırılması,
• Olay yerindeki hasta / yaralı sayısının ve türlerinin belirlenmesidir.

Olay yerinin hızlı bir şekilde değerlendirilmesinin ardından yapılacak müdahaleler planlanır.

Olay yerinin değerlendirilmesinde yapılacak işler nelerdir?

Herhangi bir olay yerinin değerlendirilmesinde aşağıdakiler mutlaka yapılmalıdır:

• Kazaya uğrayan araç mümkünse yolun dışına ve güvenli bir alana alınmalı, kontağı kapatılmalı, el freni çekilmeli; araç LPG’li ise aracın bagajında bulunan tüpün vanası kapatılmalıdır.
• Olay yeri yeterince görülebilecek biçimde işaretlenmelidir. Kaza noktasının önüne ve arkasına gelebilecek araç sürücülerini yavaşlatmak ve olası bir kaza tehlikesini önlemek için uyarı işaretleri yerleştirilmeli bunun için üçgen reflektörler kullanılmalıdır.
• Olay yerinde hasta / yaralıya yapılacak yardımı güçleştirebilecek veya engelleyebilecek meraklı kişiler olay yerinden uzaklaştırılmalıdır.
• Olası patlama ve yangın riskini önlemek için olay yerinde sigara içilmemelidir.
• Gaz varlığı söz konusu ise oluşabilecek zehirlenmelerin önlenmesi için gerekli önlemler alınmalıdır.
• Ortam havalandırılmalıdır.
• Kıvılcım oluşturabilecek ışıklandırma veya çağrı araçlarının kullanılmasına izin verilmemelidir.
• Hasta / yaralı yerinden oynatılmamalıdır.
• Hasta / yaralı hızla yaşam bulguları yönünden (ABC) değerlendirilmelidir.
• Hasta / yaralı kırık ve kanama yönünden değerlendirilmelidir.
• Hasta / yaralı sıcak tutulmalıdır.
• Hasta / yaralının bilinci kapalı ise ağızdan hiçbir şey verilmemelidir.
• Tıbbi yardım istenmelidir (112).
• Hasta / yaralının endişeleri giderilmeli, nazik ve hoşgörülü olmalıdır.
• Hasta / yaralının paniğe kapılmasını engellemek için yarasını görmesine izin verilmemelidir.
• Hasta / yaralı ve olay hakkındaki bilgiler kaydedilmelidir.
• Yardım ekibi gelene kadar olay yerinde kalınmalıdır.